***«Αυτό που μας προκαλεί απορία είναι πώς αυτή η μικρή στάση, ο Τύπος Β, έχει τοποθετηθεί σε τόση μεγάλη έκταση»
***«Βασικά, ο σκοπός του μοντέλου Β δεν ήταν ποτέ να είναι η κύρια στάση, αλλά η αντικαταστάτρια της πινακίδας και του πασσάλου»
***«Δεν είχαμε αντιληφθεί ότι βασικά η απόφαση που λήφθηκε από το υπουργείο ήταν να μετατραπεί η μικρή στάση, η Τύπου Β, σε κύρια στάση»
***«Δεν γνωρίζουμε για ποιο λόγο έχει τοποθετηθεί σε τόσα πολλά σημεία η μικρή στάση και μέχρι τώρα δεν έχουν τοποθετηθεί οι κανονικές στάσεις»
***«Δεν φαίνεται να υπήρξε η απαραίτητη προσοχή και φροντίδα στην υλοποίηση του έργου από την κατασκευάστρια εταιρεία»
***«Εάν στο στάδιο της υλοποίησης ενός έργου, δεν ακολουθούνται τα αρχικά σχέδια με τις προδιαγραφές, τις διάφορες μελέτες για υλικά, κόστος, ασφάλεια, τότε προς τι οι διαγωνισμοί και οι διαδικασίες;»
***«Θα έπρεπε να πειστούμε ότι οι όποιες αλλαγές γίνονται προς όφελος του έργου και των πολιτών που θα χρησιμοποιούν τις στάσεις, και δεν θα είναι μόνον προς όφελος του κατασκευαστή»
***«Θέλουμε να γνωρίζουμε, ως οι σχεδιαστές του έργου, πότε θα αρχίσουν να τοποθετούνται και οι κανονικές στάσεις και πόσες από αυτές θα εγκατασταθούν, δηλαδή ποιος θα είναι ο αριθμός»
***«Επίσης, θέλουμε να ξέρουμε γιατί δεν έχει υλοποιηθεί πλήρως ο σχεδιασμός και δεν βρίσκονται όλα τα συστήματα πάνω στις στάσεις»
***«Δεν έχουμε ακούσει για ποιο λόγο δεν έχουν οι στάσεις τις ηλεκτρονικές πινακίδες, τον φωτισμό, τα ηλιακά πάνελ. Κυρίως, το μέρος εκείνο που τις μετατρέπει σε έξυπνες στάσεις»
Η Επιτροπή Μεταφορών της Βουλής, που συνεδρίασε την περασμένη Πέμπτη (3/4/2025), ζήτησε έρευνα από τον Γενικό Ελεγκτή για τις νέες στάσεις λεωφορείων. Το θέμα ενέγραψε στην εν λόγω Επιτροπή, ο βουλευτής του ΑΚΕΛ, Κώστας Κώστα, ο οποίος έθεσε ερωτήματα στις αρμόδιες υπηρεσίες αναφορικά με τον σχεδιασμό και την κατασκευή τους. Ο Γενικός Ελεγκτής, Ανδρέας Παπακωνσταντίνου, ανέφερε ότι η Υπηρεσία του έχει ήδη λάβει καταγγελία για το θέμα από τον Αύγουστο του 2024. Ο βουλευτής του ΑΚΕΛ, ο οποίος έκανε λόγο για «τεράστιο σκάνδαλο», είπε μεταξύ άλλων ότι μέχρι σήμερα έπρεπε να παραδοθούν 1.000 στάσεις και έχουν παραδοθεί 180 – και μάλιστα μόνον συγκεκριμένου τύπου, μικρές (άρα και φθηνότερες;) και… μη έξυπνες (χωρίς ηλεκτρονικές πινακίδες, φωτισμό, ηλιακά πάνελ). Ο εκτελεστικός μηχανικός του Τμήματος Δημοσίων Έργων, Αριστοτέλης Σάββα, είπε ότι για το κατασκευαστικό κομμάτι υποβλήθηκαν τελικά τέσσερις προσφορές. Με βάση στοιχεία που παρουσίασε, ενώ ο προϋπολογισμός του έργου ήταν 35 εκατομμύρια ευρώ, η πιο φτηνή προσφορά που τελικά κέρδισε τον διαγωνισμό ήταν 36,7 εκατ., με τη δεύτερη προσφορά στα 42,1 εκατομμύρια ευρώ.
Ο σχεδιαστής
Ο σχεδιαστής του έργου, Νικόλας Δημάδης, είπε ότι η εταιρεία του Demades Design υπέγραψε το συμβόλαιο για τον σχεδιασμό το 2019. Ενώ σε έξι μήνες είχε ετοιμάσει αρκετά σχέδια, εξαιτίας του ότι ζητήθηκε επανειλημμένα ανασχεδιασμός, η διαδικασία κράτησε τέσσερα χρόνια. Είπε, ακόμα, ότι από τις 5 Οκτωβρίου 2023 που ξεκίνησε ο εργολάβος να εκτελεί το έργο, έχουν τοποθετηθεί στάσεις μόνον Τύπου Β (πυλώνας με παγκάκι με στενό στέγαστρο), ενώ η κυρίως στάση ακόμη δεν έχει τοποθετηθεί πουθενά. Σημειώνεται ότι η Demades Design ιδρύθηκε το 2001 από τον Νικόλα Δημάδη, μηχανολόγο μηχανικό και βιομηχανικό σχεδιαστή αυτοκινήτων, με εμπειρία στο Centro Stile της Alfa Romeo στο Μιλάνο και στο Advanced Design Studio της Mercedes-Benz στο Κόμο της Ιταλίας. Με περισσότερα από 280 ολοκληρωμένα έργα, όπως οι σταθμοί φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων e-charge για την ΑΗΚ και τα πρατήρια Fillngo, η εταιρεία πρωτοπορεί στον τομέα του σχεδιασμού και της καινοτομίας. Σε συνέντευξή του στον «Πολίτη», ο Νικόλας Δημάδης εξηγεί πώς και γιατί απέχει ο σχεδιασμός των στάσεων λεωφορείων από το αποτέλεσμα που βλέπουμε σήμερα.
Γιατί μόνον Τύπου Β;
Αυτές οι στάσεις που βλέπουμε στους δρόμους, είναι αυτές που έχετε σχεδιάσει;
Οι στάσεις που βλέπουμε στον δρόμο είναι βασισμένες στον σχεδιασμό που έχουμε κάνει ως εταιρεία για τον Τύπο Β. Έχουν κάποιες τροποποιήσεις στο μέγεθος, κάποιες αλλαγές, αλλά είναι ένας από τους κύριους τύπους. Κατ’ ακρίβεια είναι ο πιο μικρός τύπος. Βάσει του σχεδιασμού, το σύστημά μας ξεκινά από έναν πυλώνα, ο οποίος αντικαθιστά τη στάση που είναι μόνο μία πινακίδα πάνω σε έναν πάσσαλο, και εμείς το εξελίξαμε αυτό ώστε να μπορούμε να ενσωματώσουμε μία ηλεκτρονική πινακίδα, να υπάρχει χώρος για παρουσίαση των δρομολογίων, φωτισμός, φωτεινή επιγραφή και σύστημα ηλιακών πάνελ (solar panels), για να μπορούν να τοποθετούνται ηλεκτρικές πινακίδες ακόμα και σε απομονωμένες περιοχές αλλά και στην ύπαιθρο, όπου δεν υπάρχει παροχή ηλεκτρισμού. Αυτές οι στάσεις που βλέπουμε τώρα εγκατεστημένες, προορίζονταν για χώρους με περιορισμένα πεζοδρόμια ή με χαμηλή κυκλοφοριακή κίνηση, όπου δεν θα τοποθετηθεί μία κανονική στάση. Οπότε, αυτή η στάση Τύπου Β που βλέπουμε, είναι ένα κομμάτι του σχεδιασμού μας. Αυτό που μας προκαλεί απορία, είναι πώς αυτή η μικρή στάση, ο Τύπος Β, έχει τοποθετηθεί σε τόση μεγάλη έκταση.
Ποια η διαφορά της στάσης Τύπου Β που σχεδιάσατε, με αυτήν που βλέπουμε τώρα στους δρόμους;
Έχει μεγαλώσει το σκέπαστρο κατά σαράντα εκατοστά και έχει προστεθεί γυαλί στην πίσω πλευρά. Βασικά, ο σκοπός αυτού του μοντέλου δεν ήταν ποτέ να είναι η κύρια στάση, αλλά η αντικαταστάτρια της πινακίδας και του πασσάλου.
Συνεχώς αλλαγές
Καλά, εσείς σχεδιάζετε ως ειδικός και κάποιος άλλος έχει το δικαίωμα να αλλάξει το σχέδιό σας; Ποιος άλλαξε το σχέδιό σας;
Κοιτάξτε! Από την αρχή που αναλάβαμε το έργο γίνονταν διάφορες παρουσιάσεις και μετά λαμβάναμε οδηγίες για αλλαγές. Αυτό ξεκίνησε από την αρχή του συμβολαίου μας και στις πρώτες παρουσιάσεις ήταν και εκπρόσωποι δήμων ή και ο αρμόδιος υπουργός - οι πλείστες παρουσιάσεις γίνονταν στα Δημόσια Έργα, στους συντονιστές του έργου. Προς το τέλος του σχεδιασμού, για να αντιληφθεί και το ίδιο το υπουργείο καλύτερα τι ερχόταν, αλλά και για να έχουν την ευκαιρία και οι δημότες, να έχει εικόνα ο κόσμος τι θα ήταν οι έξυπνες στάσεις, είχαμε προτείνει να κατασκευαστούν δείγματα των τριών βασικών τύπων, δηλαδή του πυλώνα Τύπου Α, της μικρής στάσης Τύπου Β που θα δούμε σε ορισμένες περιοχές όπως το ιστορικό κέντρο της πόλης που είναι λιγότερη η κίνηση, αλλά κυρίως να κάνουμε την κύρια στάση Τύπου C, δείγματα των οποίων (όλων των τριών τύπων) εγκαταστάθηκαν τον Αύγουστο του 2022 στη Μακαρίου, στο κέντρο της Λευκωσίας, και παρουσιάστηκαν από τον τότε υπουργό Μεταφορών, Γιάννη Καρούσο. Για να απαντήσω στην ερώτησή σας, έγκριση για τα τελικά σχέδια δόθηκε από το Τμήμα Δημοσίων Έργων και μετά έγινε ο διαγωνισμός για την κατασκευή.
Από μικρή… σε κύρια
Άρα, γνωρίζατε ότι αυτές θα ήταν οι στάσεις, αυτές που βλέπουμε σήμερα;
Μας είχε ζητηθεί στα σχέδιά μας για τις στάσεις Τύπου Β να προσθέσουμε γυαλί στο πίσω μέρος, αλλά δεν είχαμε αντιληφθεί ότι βασικά η απόφαση που λήφθηκε από το υπουργείο ήταν να μετατραπεί η μικρή στάση, η Τύπου Β, σε κύρια στάση. Εμείς είχαμε αναλάβει το κομμάτι του σχεδιασμού και την ετοιμασία των προδιαγραφών, και η τρίτη φάση του συμβολαίου μας ήταν να βοηθήσουμε το υπουργείο στα του διαγωνισμού για τον κατασκευαστή και στη συνέχεια, μετά την κατακύρωση του έργου, να ελέγξουμε τα πρώτα δείγματα και να τα εγκρίνουμε. Δηλαδή, να ελέγξουμε ότι ακολουθούνται οι σχεδιασμοί μας και οι προδιαγραφές, πριν ξεκινήσει ο κατασκευαστής τη μαζική παραγωγή. Η πρόσθεση του γυαλιού και η επέκταση κατά 40 εκατοστά είχε γίνει λίγο πριν να τρέξει ο διαγωνισμός, αλλά το τι δεν αντιληφθήκαμε εμείς ήταν ότι ουσιαστικά θα χρησιμοποιείτο αυτός ο τύπος στάσης, αντί για ορισμένες περιοχές, εκτενώς. Αυτή τη στιγμή που μιλούμε, εμείς δεν γνωρίζουμε για ποιο λόγο έχει τοποθετηθεί σε τόσα πολλά σημεία η μικρή στάση και μέχρι τώρα δεν έχουν τοποθετηθεί οι κανονικές στάσεις. Και πιστεύω ότι ακριβώς απ’ εδώ ξεκινά όλο το πρόβλημα των αντιδράσεων.
Άλλες μας εδείξαν…
Δηλαδή;
Δηλαδή, είχαν γίνει πάρα πολλές εξαγγελίες ότι έρχονται οι έξυπνες στάσεις κ.λπ. που θα αλλάξουν τα πάντα στον τομέα των δημόσιων μεταφορών, ο κόσμος τις περίμενε πάρα πολύ καιρό και του είχαν δημιουργηθεί υψηλές προσδοκίες, και τελικά συμβαίνει αυτό που βιώνουμε όλοι μας. Έχουν τοποθετηθεί μόνον αυτές οι μικρές στάσεις που μοιάζουν σαν να είναι οι κανονικές και οι πολίτες δεν γνωρίζουν ότι αυτό είναι μόνον ένα κομμάτι από το όλο το έργο που έχουμε σχεδιάσει, αφού δεν βλέπει πουθενά μία κανονική στάση όπως την ξέρουμε. Δηλαδή, να προσφέρει προστασία τουλάχιστον από τρεις πλευρές, με ένα κανονικό σκέπαστρο, με αρκετό χώρο ώστε να μπορούν να περιμένουν το λεωφορείο τουλάχιστον 5-10 άτομα. Έχουμε σχεδιάσει πέραν της κανονικής στάσης που έχω ήδη αναφέρει, την Τύπου C, έχουμε εξελίξει μαζί με το αρμόδιο τμήμα του υπουργείου, και πιο μεγάλες στάσεις, και διπλές και τετραπλές, Τύπου D, Τύπου Ε και Τύπου F (που προορίζονταν για σταθμούς λεωφορείων), τις οποίες τελικά δεν τις έχουμε δει να βγαίνουν στον διαγωνισμό για να κατασκευαστούν. Τελικές αποφάσεις για θέματα υλοποίησης, το τι βγήκε στον διαγωνισμό, είχαν ληφθεί από τους υπεύθυνους του έργου στο Τμήμα Δημοσίων Έργων του αρμόδιου υπουργείου.
Δεν είναι ανάποδες
Είναι ανάποδες αυτές οι στάσεις που βλέπουμε; Είναι για οδήγηση από τα δεξιά και όχι από τα αριστερά που ισχύει στην Κύπρο;
Όχι. Αυτές οι στάσεις έχουν σχεδιαστεί για την Κύπρο, το όλο σύστημα έχει σχεδιαστεί για να ικανοποιεί τους δρόμους της Κύπρου, δεν είναι ανάποδες. Από την αρχή του έργου είχαμε πάρει οδηγίες από το υπουργείο να κρατήσουμε μία συγκεκριμένη διάταξη. Δηλαδή, ο πάσσαλος με το εικονίδιο της στάσης λεωφορείου να τοποθετείται στα αριστερά και να θεωρείται σαν μια σημαία, σαν ένας δείκτης, για το πού σταματά ο οδηγός του λεωφορείου. Η μπροστινή πλευρά του λεωφορείου να βρίσκεται στον ίδιο άξονα με αυτόν τον πάσσαλο. Το τι όμως κάνει όλους να πιστεύουν ότι είναι ανάποδες, είναι ότι λείπει η δεξιά πλευρά μιας στάσης, διότι είμαστε συνηθισμένοι στο ότι η στάση μάς δίνει προστασία από τρεις πλευρές. Αν σε Λευκωσία, Λεμεσό, Παραλίμνι και αλλού τοποθετούνταν έστω 5 - 10 κανονικές στάσεις, Τύπου C όπως αυτές της Μακαρίου, ενδεχομένως τα πράγματα να ήταν διαφορετικά, διότι θα ήξερε ο κόσμος ότι αυτό που βλέπει σήμερα δεν είναι οι κανονικές στάσεις, αλλά οι μικρές. Από τις 1.000 τόσες στάσεις που θα έπρεπε να είχαν ήδη εγκατασταθεί, έχουν τοποθετηθεί 180 και όλες μικρές, Τύπου Β. Και από τη μια τοποθετήσαμε τις πιο μικρές στάσεις από μια σειρά δέκα τύπων στάσεων που σχεδιάσαμε, και από την άλλη δεν φαίνονται και τόσο έξυπνες, αφού δεν είναι ολοκληρωμένες – λείπει η ηλεκτρονική πινακίδα που θα ενημερώνει τον κόσμο για διαδρομές/δρομολόγια κ.λπ., λείπει ο φωτισμός και τα ηλιακά πάνελ, σε κάποιες λείπει το παγκάκι ή βλέπουμε παγκάκια με μισό πόδι, έχουν γίνει αλλαγές στη μεταλλική κατασκευή. Για να μην δημιουργηθεί όλη αυτή η απογοήτευση στον κόσμο, αφού έγιναν τόσες πολλές δηλώσεις και δημιουργήθηκαν τόσο υψηλές προσδοκίες, θα έπρεπε να υπήρχε σωστός προγραμματισμός και να εγκατασταθούν ολοκληρωμένες στάσεις και από όλους τους τύπους, ώστε να έχουν οι πολίτες σωστή εικόνα για το έργο και να τους δημιουργείται η επιθυμία να χρησιμοποιούν λεωφορεία. Αυτό που συμβαίνει σήμερα, αυτή η προχειρότητα, με λυπεί και με απογοητεύει πάρα πολύ και εμένα ως σχεδιαστή του έργου. Δεν φαίνεται να υπήρξε η απαραίτητη προσοχή και φροντίδα στην υλοποίηση του έργου από την κατασκευάστρια εταιρεία.
Προς τι οι διαγωνισμοί;
Τι πιστεύετε ότι έχει πάει λάθος;
Ο διαγωνισμός έλεγε ότι ο ανάδοχος του έργου έπρεπε πρώτα να υποβάλει κατασκευαστικά σχέδια σε εμάς και στο Υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, ώστε να εγκριθούν σύμφωνα με τις σχεδιαστικές προδιαγραφές, αναφορικά με τα υλικά κ.λπ. και στη συνέχεια να προχωρήσει σε κατασκευή δειγμάτων των συγκεκριμένων τύπων στάσεων για να δοθεί τελική έγκριση. Εμείς είχαμε εντοπίσει αλλαγές στα σχέδια και είχαμε ζητήσει εξηγήσεις, γιατί δεν δικαιολογούνταν οι αλλαγές και δεν μπορούσαν να γίνουν σοβαρές αλλαγές χωρίς νέα στατική μελέτη για παράδειγμα, ώστε να εξακριβωθεί ότι διατηρούνται τα χαρακτηριστικά που είχαμε σχεδιάσει. Εάν στο στάδιο της υλοποίησης ενός έργου δεν ακολουθούνται τα αρχικά σχέδια με τις προδιαγραφές, τις διάφορες μελέτες για τα υλικά, το κόστος και την ασφάλεια, τότε προς τι οι διαγωνισμοί και οι διαδικασίες;
Κλειδί… οι όροι
Όταν είπατε τους υπεύθυνους του έργου στο Τμήμα Δημοσίων Έργων για τις αλλαγές, ότι άλλα σχεδιάσατε και άλλα κατασκευάστηκαν στο τέλος, τι σας απάντησαν;
Η απάντηση ήταν ότι υπάρχουν όροι στο συμβόλαιο που καλύπτουν τις όποιες αλλαγές έχουν γίνει. Πάντως, από ένα σημείο και μετά μας είχαν κρατήσει μακριά από τη διαδικασία υλοποίησης του έργου και δεν λαμβάναμε την ενημέρωση που θα έπρεπε, ούτε είχαμε λόγο για τις αλλαγές που γινόντουσαν για να τις εγκρίνουμε. Κάποια πράγματα τα μάθαμε και εμείς από τη συνεδρίαση της Επιτροπής Μεταφορών της Βουλής της περασμένης Πέμπτης...
Προς όφελος ποιου;
Όμως, δεν θα πρέπει και οι σχεδιαστές να ξέρουν τι αλλαγές γίνονται και εάν τηρούνται οι προδιαγραφές;
Ναι, βέβαια. Θα έπρεπε να γνωρίζουμε και να πειστούμε ότι οι όποιες αλλαγές γίνονται προς όφελος του έργου και των πολιτών που θα χρησιμοποιούν τις στάσεις, και δεν θα είναι μόνον προς όφελος του κατασκευαστή.
Γιατί δεν είναι έξυπνες οι «έξυπνες» στάσεις;
Ερωτηθείς «εδώ που φθάσαμε, τι θα γίνει τώρα», ο Νικόλας Δημάδης απάντησε ότι όλη η ομάδα του είναι «στη διάθεση του Τμήματος Δημοσίων Έργων να βοηθήσουμε ώστε να γίνει το καλύτερο δυνατόν». «Εμείς», συνέχισε, «ακόμα περιμένουμε πρόσκληση για να δούμε τα δείγματα για τους τύπους των στάσεων που υπολείπονται για να τα εγκρίνουμε. Και θέλουμε να γνωρίζουμε, ως οι σχεδιαστές του έργου, πότε θα αρχίσουν να τοποθετούνται και οι κανονικές στάσεις και πόσες από αυτές θα εγκατασταθούν, δηλαδή ποιος θα είναι ο αριθμός. Επίσης, θέλουμε να ξέρουμε γιατί δεν έχει υλοποιηθεί πλήρως ο σχεδιασμός και δεν βρίσκονται όλα τα συστήματα πάνω στις στάσεις. Δεν έχουμε ακούσει για ποιο λόγο δεν έχουν οι στάσεις τις ηλεκτρονικές πινακίδες, τον φωτισμό, τα ηλιακά πάνελ. Κυρίως, το μέρος εκείνο που τις μετατρέπει σε έξυπνες στάσεις», συμπλήρωσε.
Γιατί δίνετε τόση βαρύτητα σε αυτό;
Διότι είναι πολύ σημαντικό σημείο. Κοιτάξτε! Ο σκοπός που φτιάχνουμε στάσεις είναι για να βοηθήσουμε το σύστημα των δημόσιων μεταφορών. Ο λόγος που κάνουμε ένα καλό σύστημα δημόσιων μεταφορών είναι για να βοηθήσουμε τον Κύπριο να φύγει από το ιδιωτικό αυτοκίνητο και να εμπιστευτεί το εν λόγω σύστημα, ώστε να συμβάλουμε και στην επίλυση τού κυκλοφοριακού προβλήματος. Στο εξωτερικό, οι Κύπριοι δεν έχουμε πρόβλημα να χρησιμοποιούμε δημόσια μέσα μεταφοράς. Αυτή τη στιγμή στην Κύπρο βλέπουμε ότι τα μόνα άτομα που χρησιμοποιούν δημόσιες μεταφορές, είναι όσα δεν έχουν αυτοκινητο. Στόχος ήταν με τις νέες στάσεις να δημιουργήσουμε την επιθυμία στον Κύπριο να χρησιμοποιήσει το λεωφορείο και να το εμπιστευθεί. Αντί αυτού, ξεκινήσαμε με αποτυχία. Ενώ ήταν ένα έργο πολύ καλά σχεδιασμένο, βγήκε προς τα έξω κάτι πρόχειρο και ημιτελές, και έχει δημιουργηθεί απογοήτευση και αντίδραση. Είναι μία προσπάθεια τεσσάρων χρόνων, βάλαμε πολλή ενέργεια, άπειρες ώρες, σκέψη και ιδέες, και τώρα καλούμαστε και εμείς να εξηγήσουμε πώς και γιατί, χωρίς να έχουμε εμπλοκή σε αυτό που συμβαίνει. Εμείς θα θέλαμε να βρεθεί ο τρόπος να περιορισθεί η ζημιά στα μάτια των πολιτών, να ολοκληρωθεί το έργο το συντομότερο δυνατόν, ώστε να μπει ο Κύπριος στο λεωφορείο και να μείνει, να δημιουργήσουμε κουλτούρα χρήσης δημόσιων μεταφορών.
